Yarım asrı aşkın müddettir tahlil arayan Kıbrıs’ta gerek iç siyasetin gerek milletlerarası temasların hızlandığı bir periyot yaşanıyor.
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres’in Kıbrıs Şahsî Temsilcisi Maria Angela Holguín adadaki diplomatik temaslarına başladı.
Holguín şu ana dek hem Kıbrıs Cumhuriyeti Başkanı Nikos Hristodulidis hem de sadece Türkiye’nin tanıdığı “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti” lideri Ersin Tatar ile görüştü.
Bu temaslar Temmuz ayında Cenevre’de BM mesken sahipliğinde tarafların iştirakiyle yapılacak gayri resmi görüşmeler öncesinde kritik ehemmiyete sahip.
Sadece ada halkları değil, garantör ülkeler de bundan sonraki yol haritasını belirleyecek.
Adanın kuzeyi ise gerçekçi ve sürdürülebilir bir tahlil formülü arayışında.
Peki masada ne tartışılacak, Kıbrıs’ta genel görünüm nasıl?
İki devletli tahlil mü yoksa federasyon mu?
Kıbrıs Cumhuriyeti, AB üyesi olmak üzere yıllar içinde kazandığı haklar da düşünüldüğünde, giderek uzlaşmadan uzak bir tutum sergilemekle eleştiriliyor.
Fakat bunun karşısına ne konulacağı konusunda kuzeydeki Türk idaresinin tahlil teklifleri farklılaşıyor.
Türk idaresi tek yolun şimdiye dek yalnızca Türkiye’nin tanıdığı “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti”ni siyasi tanıma ve iki devletli tahlilden geçtiğini savunurken, muhalefete nazaran bu, yıllardır süren sonuçsuz bir uğraş olmanın ötesine geçemiyor.
Türk tarafı, kuzeyin Türkiye’nin takviyesi ile hiç olmadığı kadar güçlenmesi gerektiğini ve Rumları güç paylaşımına zorlaması gerektiğini savunuyor.
Muhalefet ise Rumlarla kurulacak esnek federasyon ve iş birliği modellerinin ‘daha gerçekçi’ bir tahlil tabanı sunacağını öngörüyor.
Buna nazaran, “KKTC”nin tanınmasını önceleyen değil, Rumlarla somut iş birlikleri kurarak barış tabanını yine kuracak ve Türklerin adadaki gücünü artıracak adımlar atılması gerekiyor.
Fakat federasyon tartışması da tıpkı iki devletli tahlil arayışı üzere, “tarihi geçmiş bir formül” olmakla eleştiriliyor.
Belki de bu sebepten, muhalefet önderlerinin “alternatif ve esnek” federasyon modelleri üzerinde ağırlaştığı görülüyor.
Masaya güçlü oturup Rumları muahedeye ve siyasi tanımaya mecbur bırakacak kaideleri oluşturmak mı, yoksa iki tarafın da çıkarlarını artıracak somut çözümler ve iş birliği modelleri üretmek mi?
Kıbrıs,bu ihtimaller ortasında gidip geliyor.
Öne sürülen tahlil modellerinin birbirine temas eden yanları olmakla birlikte ortak bir yer olmadığı, tersine keskin bir ayrışma olduğu görülüyor.
‘Federasyon demek, Türkiye’nin KKTC’den çıkması demektir’
Aralarında BBC Türkçe’nin de bulunduğu bir küme gazeteci ile Türk yönetimi lideri Ersin Tatar’ı yeni açılan ‘Cumhurbaşkanlığı Yerleşkesi’nde ziyaret ediyoruz.
639 bin metrekarelik alana kurulmuş bu devasa komplekste, birbiri gerisine sıralanmış yüksek tavanlı geniş koridorlar geçiyoruz.
Türkiye’nin inşa ettiği ve açılışını Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yaptığı yerleşke hem Tatar periyodunu hem de Türkiye ile sıkı ilgileri temsil eden güçlü bir siyasi sembol.
Türkiye’nin ve Tatar’ın Kıbrıs’ın kuzeyine dair stratejisi ise büsbütün ortak: “KKTC’nin siyasi olarak tanındığı iki devletli çözüm”.
Tatar, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin uzlaşmaz tutumu sebebiyle federasyon arayışının tekraren başarısızlığa uğradığını, hasebiyle iki devletli tahlil modelinin “diplomatik bir mecburiyet” olduğunu söylüyor.
“Rumların 3D formülü de dahil hiçbir uzlaşmacı tahlile yanaşmadığını” söyleyen Tatar, “Biz Kuzey Kıbrıs’ı güçlendirmek durumundayız. Denedik, öteki türlü olmuyor” diyor.
“KKTC”nin hem Kıbrıs idaresi tarafından hem de milletlerarası mecrada bir devlet olarak tanınmasını temel alan “iki devletli çözüm” siyasetinin, Türkiye’nin dayanağı ile “milli siyaset” haline geldiğini kaydediyor:
“Kolay kolay kimse bunu değiştiremeyecek. Türkiye bizim ardımızda. Federasyon demek, Türkiye’nin buradan çıkması demektir. Hasebiyle federasyon zamanı kapanmıştır. Biz iki devletli siyasetten öteki bir siyaset görüşmeyiz.”
Tatar, Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın Kıbrıs Cumhuriyeti’ne büyükelçi atamasıyla ilgili olarak ise “O ülkeleri Avrupa Birliği zorladı” diyor ve bu durumu “önemsemediğini” belirtiyor.
“Bu ülkelerin Güney’de pek işleri yok. Birçok da zati Avrupa’dan bir büyükelçi akredite ediyorlar. Türk devletlerinin temel işleri burada, KKTC’de.”
Tatar, Türk devletlerinden gelen binlerce öğrencinin Kıbrıs’ın kuzeyinde eğitim görmesini örnek gösteriyor.
Buradan mülk alan ve satışı yapan birtakım yabancılar, yakın vakitte Kıbrıs mahkemelerince tutuklandı.
Adanın kuzeyinde şok tesiri yaratan ve büyüyen emlak dalını yakından ilgilendiren bu kararlar, tahlil sürecini etkileyebilecek nitelikte görülüyor.
Yabancılara “Güney’e gitmeyin” daveti yapan Tatar, “Rum, bizim buradaki yükselişi ve başarıyı görünce oyunu bozmak istedi. Ne hukukun ne insan haklarının kabul edeceği bir karar” diyor.
“Ne BM ne AB ne insan hakları… Hiçbir şey dinlemiyorlar. Türkiye’ye bel altı vuruyorlar, burayı çökertmek için. Lakin biz çok şey atlattık, bundan çökmeyiz.”
‘İki devletli tahlil fiilen işlevsizdir’
Muhalefete nazaran iki devletli tahlil formülü, adanın kuzeyindeki Türk idaresinin “KKTC” olarak başka ülkelerce tanınmaması sebebiyle aslında fiilen fonksiyonsuz halde.
19 Ekim’deki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin en güçlü adaylarından ana muhalefet partisi Cumhuriyetçi Türk Partisi (CTP) Genel Başkanı Tufan Erhürman, stratejik hususlarda Kıbrıs Cumhuriyeti ile ortak karar almayı sağlayan bir federasyon sisteminin kurulması gerektiğini söylüyor.
Erhürman’a nazaran, “İki devletli tahlilde ısrar etmek hem KKTC’nin hem de Türkiye’nin, adanın genelini ilgilendiren stratejik kararlarda dışlanmasına yol açıyor”.
“Rumların deniz yetki alanları, hidrokarbonlar, güç, güvenlik ve ticaret yolları başlıklarında bağımsız kararlar aldığını” söyleyen Erhürman, Türkiye’nin stratejik çıkarlarının da saf dışı edildiğini savunuyor:
“Stratejik mevzularda ortak karar alacağımız merkezi bir sistem olması gerekiyor. Kıbrıs’la ilgili kritik başlıklarda hiçbir formda irademiz kayıtta değil. Bizim irademizi geçin, Türkiye garantör ülke olmasına karşın Türkiye de kayıtta değil.”
Erhürman, “İki devletli tahlil ihtimali vardı da bunu istemediğimiz için mi federasyonu konuşuyoruz?” diyor ve ekliyor:
“İki devletli tahlil için, Birleşmiş Milletler tarafları masaya çağıracak ve ‘Ben KKTC’yi tanıyorum’ diyecek. 541 ve 550 sayılı Güvenlik Kurulu kararlarını kaldıracak, beş daimi üyenin oybirliği gerekecek. Bu mümkün mü?”
‘Federasyon, Türkiye’nin adadaki rolünü azaltmayacak’
Adanın kuzeyindeki Türk idaresi ile güç paylaşımı ihtimallerini savuşturan Kıbrıs Cumhuriyeti hâlâ iki toplumlu, iki bölgeli federasyon modelini tek seçenek olarak görüyor.
Erhürman’ın federasyon modeli ise iki kurucu devletin geniş özerkliğine dayanıyor.
Adanın kuzeyindeki Türk idaresinin siyasi olarak tanınmasını öncelemeyen bu sistem, “iki toplumlu, iki bölgeli ve siyasi eşitliğe dayalı federasyon” öngörüyor.
“İki kurucu devlet vardır ve eşittir. Anayasa, federal devlete, yani merkezi yapıya bırakılacak olan yetkileri sayar.”
“Geriye kalan tüm yetkiler, kurucu devletlerdedir. Kurucu devletler bu yetkilerini hükümranca kullanırlar. Yani federal devlet o yetkilerin kullanımına müdahale edemez.”
“İki farklı devlet ve bir de merkezi yapı vardır. Bu daha çok konfederasyona benziyor. Fakat bana sorarsanız, gevşek federasyon diye tanımladığım bir yapıdır.”
Erhürman ayrıyeten, “Karşı taraf, dönüşümlü başkanlık ve en az bir Kıbrıslı Türk’ün olumlu oyu olmadan karar alınamayacağı prensibini kabul etmeden müzakereye oturamayız” diyor.
Erhürman, bilhassa ulusal güvenlik, güç siyaseti ve deniz yetki alanları bakımından Türkiye’nin adadaki garantörlük rolünün tartışılmaz formda değerli olduğunu belirtiyor.
Federasyon sebebiyle Türkiye’nin garantörlüğünün ve adadaki varlığının sona ermeyeceğini, tersine Türkiye’nin stratejik çıkarlarına daha uygun olduğunu savunuyor:
“Kıbrıslı Türklerin iradesi dışında karar alınamayacak biçimde, kararları birlikte alacağız. Bu Türkiye’nin de çıkarlarına uygundur.”
Stratejik alanlarda işbirliği
Eski KKTC Meclis Lideri ve dışişleri bakanlarından Halkın Partisi (HP) Genel Lideri Kudret Özersay ise federasyon ve iki devletli tahlil ortasında sıkışıp kalmalarını eleştiriyor.
Özersay, bu çözümsüzlükten sıyrılmak için iki tarafın güç, sıhhat, etraf ve ulaşım üzere belli alanlarda “iş birliği modeli” geliştirmesi gerektiğini savunuyor.
Tıpkı Avrupa Birliği’nin kurulmasını sağlayan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nda olduğu üzere, ortak çıkarları temel alan bir sürecin işlemesi gerektiğini kaydediyor:
“Biz tahlil öncesinde halkların ömrünü kolaylaştıracak alanlarda iş birliği öneriyoruz. Tanınmadan da iş birliği mümkündür. Avrupa Birliği tam da bu biçimde başladı.”
“Sadece Yunanistan-Türkiye yahut KKTC-GKRY [Türkiye ve adanın kuzeyindeki Türk idaresinin sözüyle “Güney Kıbrıs Rum Yönetimi”] ortasında değil; bölgesel tüm aktörler ortasında iş birliğinin sağlanması gerekiyor; bilhassa deniz yolları, limanlar, havaalanları üzere yerlerde. İki kavram ortasında sıkışıp kaldık ve bir tahlil elde edemedi.”
Taraflar ortasında direkt temasın geliştiği, somut projelerle inanç ve barış yerin kurulduğu bir model öngörüyor.
“Rumların iki devleti tahlili asla kabul etmeyeceğini” belirten Özersay, federasyonu savunmanın da Türkiye ile zıt düşmek manasına geleceğini kaydediyor.
Özersay, “federasyon isteyen bir Cumhurbaşkanı’nın ya Türkiye ile çatışacağını ya da bundan geri adım atması gerekeceğini” söylüyor.
Kıbrıs Türklerinin “Türkiye ile uyumlu bir Cumhurbaşkanı ve hükümetten yana hal alacağını”, “Türkiye’nin mali ve dış siyaset dayanağı olmadan KKTC’nin hareket edemeyeceğini” savunuyor.
‘Çözüm, eşit statünün kabulüdür’
İki devletli tahlil siyasetine giden taşlar, en bariz olarak 2021 Cenevre görüşmelerinde atılmıştı.
Türk idaresi birinci sefer, eşit egemenliğe dayalı iki devletli tahlil teklifini BM’ye sundu.
Türkiye ve adadaki Türk idaresi, taraflar ortasında hâkim eşitlik ve eşit milletlerarası statü teyit edilmeden resmi müzakerelere geçilmeyeceğini belirtti.
2021 Cenevre görüşmelerinin akabinde BM’nin teşebbüsleri beklemeye alınmıştı.
Türk yönetimi lideri Tatar’ın eski özel temsilcisi ve eski başmüzakereci Ergün Olgun, yıllar süren çözümsüzlüğün en kıymetli nedenini, “taraflar ortasındaki statü eşitliğinin kabul edilmemesi” olarak açıklıyor.
Çözümün, müzakere masasına eşit statü ve kurallarda oturmaktan geçtiğini savunuyor.
Adadaki resmi idarenin tek yasal devlet kabul edildiği, Kıbrıs Türklerinin ise azınlık olarak görüldüğü müzakere masalarının baştan yanlış kurulduğunu kıymetlendiriyor.
Olgun, tahlil için “statü eşitliğinin teyit edilmesi ve Rum tarafının Kıbrıslı Türklerin sahip olduğu hakları tanıması” gerektiğini belirtiyor.
‘İnsanımız devlete inancını yitirdi’
Eski Türk yönetimi lideri Rauf Denktaş’ın oğlu kendisi de eski idarede vazife almış Serdar Denktaş ise, öncelikle halkın devlete olan inancının tekrar inşa edilmesi gerektiğin savunuyor.
Kurumlara, kamu yönetimine ve siyasete olan inancın bilhassa son yıllarda giderek azaldığını söyleyen Denktaş, bu koşullarda dünyaya güçlü bir imaj çizilemeyeceğini belirtiyor.
Denktaş, “Kendi insanımızı bile devletten uzaklaştıran bir ortamda yaşıyoruz. Kendi insanımız devletine inancını yitirmişken, biz dünyaya başka devlet olduğumuzu nasıl anlatacağız?” diyor.
Denktaş’a nazaran, Kıbrıs’ta tahlil planının Ankara’nın da katkı ve tenkitleri doğrultusunda şekillenmesi, lakin bu sürecin “eşit ortaklık” temelinde yürütülmesi gerekiyor.
Kaynak: Son Dakika
