.
Amerikan uçakları İran’ın Fordo, Natanz ve İsfahan nükleer tesislerini vurdu.
Milletlerarası Atom Gücü Kurumu’ndan (IAEA) yapılan açıklamada Fordo özelinde, tesisin dışındaki radyasyon düzeyinde bir artış bildirilmediği aktarıldı.
Kurumun başkanı Rafael Grossi Pazartesi liderler şurasını harikulâde toplantıya çağırdığını da duyurdu.
Yeraltındaki tesislerin yönelik taarruzun muhtemel tesirlerini uzmanlara sorduk.
Konuyu BBC Türkçe‘ye pahalandıran uzmanlar, mevcut koşullarda büyük çaplı bir nükleer sızıntı ihtimalinin düşük olduğunu söylüyor.
Uzmanlara nazaran radyasyon sızıntısının boyutu ve tesiri, ne tıp bir tesisin vurulduğuna nazaran değişecek.
Enerji üretimi yapan nükleer güç santrallerinin amaç alınması daha büyük risk taşıyor.
Uranyum, nükleer yakıtın yanı sıra nükleer bomba imalinde da kullanılabiliyor.
Uranyum zenginleştirme tesislerinde meydana gelebilecek hasarın yol açacağı sızıntılarsa daha hudutlu.
İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Güç Enstitüsü’nden Nükleer Uzman Profesör Doktor İskender Atilla Reyhancan, İsrail’in amaç aldığı nükleer tesislerin güç üreten santraller değil uranyum zenginleştirilen tesisler olduğunu vurguluyor.
Bu zenginleştirme tesislerinde gaz halindeki uranyum, santrifüj ismini veren silindir aygıtlarda uranyum-238 ve uranyum-235 isimli iki izotop ayrıştırılıyor.
Bunlardan daha hafif olan uranyum-235, nükleer güç ve nükleer bomba üretiminde kullanılıyor.
Uranyumu “zenginleştirebilmek” için bu süreç tekraren tekrarlanıyor.
Uluslararası Atom Gücü Ajansı’ndan 21 Haziran’da yapılan açıklamada ABD tarafından gaye alının tesislerde nükleer materyal bulunmadığı ya da düşük oranlarda doğal ya da az zenginleştirilmiş uranyum bulunduğu belirtildi.
Açıklamada “Yani radyoaktif kirlenme hasar gören ya da yok edilen binalarla sınırlı” sözleri kullanıldı.
Prof. Dr. Reyhancan, bunlardan İran’ın orta kısımlarında bulunan Natanz tesisi üzerinden muhtemel risklere dair örnek veriyor:
“İçinde gaz santrifüj sistemleri bulunuyor ve bunlar da zenginleştirme yapmakta. Nükleer tesisler ekseriyetle uçak düşmesi ya da bombalama, kaza sonucunda dışarıdan gelebilecek tüm tesirlere nazaran tasarlanmış ve buna nazaran korunaklı imal edilmiş tesislerdir. Yani içeride rastgele bir halde bir fisyon olayı oluşmadığı için yalnızca tahminen açığa çıkabilecek olan zenginleştirilmiş uranyum materyali olabilir.
“Burada da lokal, o bölgeyi etkileyebilecek bir durum kelam konusu. Bu türlü bir durumda Türkiye’nin etkilenmesini pek öngörmüyorum”
Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Yücel ise Natanz üzere uranyum zenginleştirme çalışmaları yürütülen tesislerde çıkabilecek radyoaktif tehlikeyi şöyle anlatıyor:
“Uranyum zenginleştirme tesisinin vurulması esnasında çıkabilecek uranyum hekzaflorür gazı risk teşkil ediyor… UF6 dediğimiz bu unsur radyotoksik bir gaz. Kimyasal olarak aşındırıcı bir gaz.”
Yücel UF6’nın gözlere, deriye, akciğerlere ve böbreklere ziyan veren bir gaz olduğunu söylüyor.
Bu zenginleştirme tesisleri ortasında en bilineni, Tahran’ın güneyindeki Fordo tesisi.
Yerin neredeyse 100 metre altına inşa edilmiş tesise sırf ABD’nin envanterinde bulunan “sığınak patlatıcı” bombaların etki edebileceği düşünülüyor.
Haluk Yücel, UF6 gazının renksiz ve kokusuz olduğunu lakin havadaki yoğunluğunun artması durumunda keskin koku yaydığını belirtiyor ve ekliyor:
“Havayla temas ettiğinde havanın içerisindeki rutubetle temasa girerek hidroflorik asit oluyor. Bunu da hepimiz biliyoruz. Agresif, kaşındırıcı, koresif bir gaz. Bunun çok az bir ölçüsü bile vakitle akciğerlerde, böbreklerde ve teneffüs sistemlerinde tahrip yapıyor.”
Yücel, bu tesirlerin birinci etapta sızıntının meydana geldiği tesis ve etrafında görüleceğini vurguluyor lakin radyoaktif hususların sonu aşarak Türkiye’ye gelebileceği uyarısı da yapıyor.
Ukrayna’da 1986’da yaşanan Çernobil felaketi ve Japonya’da 2011’de yaşanan Fukişima felaketi süreçlerinde faal olarak çalışan uzman, şunları kaydediyor:
“Biz savaşın tarafı değiliz ki bedel ödeyelim. Halkımızın etkilenmemesi için bu sızıntılara karşı havayı daima gözlemlememiz lazım. Teknik önlemlerin yetkili kurumlar tarafından alınması gerek.”
Nükleer reaktör vurulursa ne olur?
BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlar, İran’ın güneyindeki Buşehr’de bulunan nükleer santrale dikkat çekiyor.
İsrail, 19 Haziran’da Rus mühendislerin yeni bir reaktör inşaatı için çalıştığı tesisi vurduğunu söyledi, lakin daha sonra bu açıklamasını geri çekti.
İran tarafından tesiste hasar meydana geldiğine dair bir açıklama yapılmadı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ise İsrail’den tesiste çalışan Ruslara ziyan gelmeyeceğine dair taahhüt aldıklarını söyledi.
Prof. Dr. Haluk Yücel, buradaki nükleer reaktörün hasar görmesi durumunda olacakları şöyle anlatıyor:
“Bir nükleer reaktör vurulursa o reaktörün yakıt tipine, yanma oranına, yakıtın zenginliğine ve geometrisine bağlı olarak farklı izotopların üretilme oranları var. Onlara nazaran radyoaktivite envanterleri değişir. Bunların salınımlarının başka farklı hesaplanması gerekiyor ve bu hesaplar aslında yapılıyor.”
Prof. Dr. İskender Atilla Reyhancan da Buşehr’deki nükleer reaktörlerin ziyan görmesi durumunda yaşanabilecekleri şöyle sıralıyor:
“Eğer buralarda patlama ya da sızıntı olursa bu sızıntı fisyon eserleri halinde olur. Bunlardan da en fazla Sezyum-137 ve Sezyum-431 dediğimiz biraz daha kısa yarı ömürlü radyo izotoplarıdır.
“Bunlar şayet bir halde Türkiye’ye gelirse bunun serpintisi yağmur halinde ya da havadan çökme yoluyla olabilir.”
Türkiye mümkün nükleer krize nasıl hazırlanıyor?
Türkiye’de mümkün radyoaktif sızıntı ve nükleer felaketlerde yönelik sorumluluk İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD) ile Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ilişkili Nükleer Denetleme Kurumu’nda (NDK).
Uzmanlar, nükleer felaketlere karşı birinci savunma sınırının erken ikaz sistemleri olduğunu vurguluyor.
NDK, Radyasyon İzleme ve İhtar Sistemi Ağı (RADİSA) ismi verilen bir sistem üzerinden tertipli olarak Türkiye genelinde radyasyon ölçümü yapıyor.
Kurumun internet sitesinde yer alan bilgiye nazaran 81 vilayet merkezi, 111 ilçe merkezi, 12 termik santral, 4 adet nükleer/radyasyon uygulaması içeren tesis, 3 hudut karakolu ve Akkuyu Nükleer Güç Santrali etrafında 28 adet olmak üzere Türkiye genelinde toplam 239 RADİSA istasyonu bulunuyor.
Prof. Dr. İskender Atilla Reyhancan, RADİSA’nın Avrupa Birliği (AB) ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı sistemlerine bağlı olduğunu vurguluyor ve bunun “sürekli saniyeler döneminde izlenen” ölçümler yapan bir sistem olduğunu anlatıyor.
Reyhancan, bilhassa Türkiye’nin hudut bölgelerinde ve hassas nükleer tesislerde ağırlaşan sistemin işleyişini şöyle anlatıyor:
“Bazen ani yükselmeler olabiliyor. Bazen uzaydan gelebilecek olan radyasyon da bu tıp dedektörleri etkiliyor. O bir anda yükselme yapar sonra düşer.
“Ama bu yükselme muhakkak bir yerden sonra daima devam ederse sistem kendi içinde alarm vermeye başlar. İzleyen işçi de bunun hangi dedektörden geldiğini gördüğü vakit o bölgeye radyasyon korunma uzmanlarından oluşan bir takım gönderilir.”
İsrail’in İran’ın nükleer tesislerini 13 Haziran’da amaç almasının akabinde NDK tarafından yapılan yazılı açıklamada 14 Haziran prestijiyle Türkiye’deki radyasyon düzeylerinde rastgele bir artış kelam konusu olmadığı duyuruldu.
Peki artış tespit edilirse ne olacak?
Burada AFAD’ın (URAP) devreye giriyor.
URAP, nükleer sızıntı durumunda hangi kurumun nasıl hareket edeceğini, sorumluluğun kimde olacağını ve gerekli önlemlerin nasıl alınacağını ayrıntılandırıyor.
Ulusal ve milletlerarası mevzuata uygun hazırlanan planın gayeleri şöyle sıralanıyor:
- Durumun denetim altına alınması;
- Acil durumun saha içindeki ve saha dışındaki makûs sonuçlarının önlenmesi;
- Ağır tanımlanabilir (deterministik) tesirlerin önlenmesi ya da en aza indirilmesi;
- İlk yardım ve acil tıbbi müdahalenin gerçekleştirilmesi; kritik tıbbi müdahalenin yapılması ve radyasyon yaralanmalarının tedavisinin yapılması;
- Dozdan bağımsız mümkün (stokastik) tesir riskinin azaltılması;
- Mümkün olduğunca radyolojik olmayan tesirlerin azaltılması;
- Halkın bilgilendirilmesinin sağlanması;
- Mümkün olduğunca mülk ve etrafın korunması;
- Koşulların uygun olması durumunda toplumsal ve ekonomik faaliyetlerin yine başlatılabilmesi için hazırlık yapılması.
Prof. Dr. Haluk Yücel, radyasyon sızıntısı durumunda alınacak tedbirler hakkında şunları söylüyor:
“Yüzde 100 korunma kelam konusu değil. Bu türlü bir felaketin olmaması en büyük dileğimiz ancak bu türlü bir felaket olduğu vakit, hele reaktör vurulduğu vakit NDK’nın elinde radyoaktif iyot tabletleri vardır.
“En azından huduttaki şahıslara bu tabletler dağıtılır. Bir ekip kimyasal gazları tutan filtreler dağıtılır.”
İyot tabletleri, Tiroid bezinin iyot muhtaçlığını karşılayarak İyot-131 ismi verilen radyoaktif unsurun teneffüs yoluyla burada tutunmasını engellemek için kullanılıyor.
Prof. Dr. İskender Atilla Reyhancan da gerekirse Türkiye’de birtakım bölgelerde karantina ilan edilebileceğini ya da bölgelerin büsbütün tahliye edilebileceğini söylüyor.
Ancak Reyhancan, bu ihtimallerin uzak olduğunu da vurguluyor:
“Fazla panik olmaya gerek yok. Zira bu cins bir şeyin yansıması milletlerarası olacağı için altından kalkmak da ülkeler açısından çok kolay olmayacaktır. O yüzden oralarda çok büyük bir olay olacağını iddia etmiyorum.”
İlgili haberler
Kaynak: Son Dakika
